در هفتههای اخیر، بازار بورس ایران با ثبت رکوردهای جدید در شاخص کل، بار دیگر به کانون توجه فعالان اقتصادی و سرمایهگذاران تبدیل شده است. عبور شاخص بورس از مرز ۴ میلیون واحد، اگرچه در ظاهر نشانهای از رونق و بهبود شرایط بازار تلقی میشود، اما بررسیهای دقیقتر نشان میدهد این رشد لزوماً به معنای افزایش واقعی ثروت سهامداران نیست. بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند رشد فعلی بورس بیش از آنکه ریشه در بهبود متغیرهای بنیادین اقتصاد داشته باشد، ناشی از شرایط تورمی، افت ارزش پول ملی و سیاستهای حمایتی دولت است.
در همین رابطه، یوسف کاووسی، کارشناس اقتصادی، در گفتوگو با خبرنگار گسترش نیوز با نگاهی انتقادی به وضعیت فعلی بورس، تأکید میکند که رشد شاخص کل بیشتر مقطعی است و نباید آن را بهعنوان نشانهای از بازگشت اعتماد عمومی به بازار سرمایه تعبیر کرد. به گفته او، دولت و سایر ارکان اقتصادی در تلاشاند با تقویت بورس، مسیر حرکت نقدینگی را از بازارهای ارز و طلا منحرف کنند، اما واقعیتهای اقتصادی کشور، از کسری بودجه و تورم بالا گرفته تا نااطمینانیهای سیاسی، مانع از آن شده که سهامداران خرد نقش مؤثری در این رشد ایفا کنند.
یوسف کاووسی در ابتدای این گفتوگو با اشاره به عبور شاخص کل بورس از مرز ۴ میلیون واحدی به خبرنگار گسترش نیوز گفت: اینکه شاخص از یک عدد روانی عبور میکند، لزوماً به معنای بهبود وضعیت سهامداران نیست. بله، در ظاهر اتفاق خوبی افتاده و ممکن است در کوتاهمدت برخی فعالان بازار احساس رضایت کنند، اما این رشد را باید با دقت بیشتری تحلیل کرد.
به گفته این کارشناس اقتصادی، رشد اخیر بورس بیشتر اسمی است تا واقعی و ریشه آن را باید در کاهش شدید ارزش پول ملی جستوجو کرد. اوادامه داد: وقتی دلار در مدت کمتر از یک ماه به محدوده ۱۳۵ هزار تومان میرسد، طبیعی است که ارزش ریالی شرکتهای بورسی، بهویژه شرکتهای صادراتمحور، روی کاغذ افزایش پیدا کند. اما این به معنای افزایش سود واقعی برای سهامداران خرد نیست.
کاووسی با تأکید بر نقش دولت در شرایط فعلی بازار سرمایه تاکید کرد: الان همه ارکان اقتصادی کشور از بورس حمایت میکنند، اما باید دید هدف از این حمایت چیست. هدف اصلی این است که پول حقیقی به بورس بیاید و به سمت بازار ارز و طلا نرود. بورس در شرایط کنونی به ابزاری برای مدیریت نقدینگی تبدیل شده است، نه محلی برای سرمایهگذاری مطمئن بلندمدت. دولت میداند اگر نقدینگی به سمت دلار و طلا حرکت کند، کنترل بازارها سختتر میشود. بنابراین تلاش میکند بورس را جذاب نشان دهد، اما این جذابیت بیشتر ظاهری است.
به اعتقاد کاووسی، برخلاف تصور عمومی، سهامداران خرد نقش چندانی در رشد اخیر بورس ندارند. او در اینباره اظهار داشت: اگر به آمار ورود و خروج پول نگاه کنید، میبینید که افراد حقیقی و سهامداران خرد نقش پررنگی در این رشد ندارند. این بیشتر بازی بزرگان بازار است. در بورس ابزارهایی وجود دارد که بازیگران بزرگ میتوانند با خرید و فروشهای درونگروهی، جذابیت ظاهری ایجاد کنند. یک حقوقی میرود سهم حقوقی دیگر را میخرد و برعکس. همین خرید و فروشها میتواند حجم معاملات و شاخص را بالا ببرد، اما این به معنای ورود پول تازه از سوی مردم نیست.
این کارشناس اقتصادی تأکید میکند که معیار اصلی اعتماد به بورس، ورود واقعی پول حقیقی است. هر وقت دیدید ورود پول حقیقی از حقوقیها بیشتر شده و رقمهای قابل توجهی وارد بازار میشود، آن وقت میتوان گفت اعتماد به بورس برگشته است. اما در شرایط فعلی، من فکر نمیکنم هیچ آدم عاقلی به بورس اعتماد کند. مگر کسی که از همه بازارهای دیگر جا مانده باشد و بهعنوان آخرین گزینه سراغ بورس بیاید.
به گفته کاووسی، بورس ایران نه از نظر سیاسی و نه از نظر اقتصادی اطمینانبخش نیست. او ادامه داد: نه چشمانداز سیاسی روشنی داریم و نه وضعیت اقتصادی باثباتی. تورم بالای ۵۰ تا ۶۰ درصد، نوسانات شدید نرخ ارز و کسری بودجه مزمن، همه اینها ریسک سرمایهگذاری را بالا میبرد.
این کارشناس اقتصادی با اشاره به بودجه سال آینده افزود: بودجه جدید هم دارای کسری است و کسری امسال هم به سال بعد منتقل میشود. دولت ممکن است با فروش اوراق بخواهد این مشکلات را عقب بیندازد، اما همین فروش اوراق فشار مضاعفی به بورس وارد میکند.
کاووسی با مقایسه عملکرد بورس با بازارهای موازی اشاره کرد: اگر سهامدار خرد امروز را با کسی که در سال ۹۹ وارد بورس شده مقایسه کنید، میبینید هنوز هم در ضرر است؛ آن هم در حالی که دلار و طلا در این مدت چندین برابر شدهاند. طلا وقتی از محدوده ۱۵میلیون تومان عبور میکند و ظرف دو یا سه ماه تقریباً دو برابر میشود، سؤال این است که آیا سهام هم چنین رشدی داشته؟ قطعاً نه.
این کارشناس اقتصادی با طرح یک پرسش کلیدی گفت: وقتی شاخص بالا میرود، باید چند معنا داشته باشد؛ مثلاً فروش شرکتها افزایش یافته باشد یا صادرات رشد کرده باشد. آیا شما در جامعه میبینید مردم قدرت خرید بیشتری پیدا کردهاند؟ آیا آمار صادرات با وجود تحریمها افزایش یافته؟ حتی اگر صادراتی هم انجام شود، بازگشت ارز با هزینههای بالا و مشکلات متعدد همراه است. بنابراین دلیلی برای این رشد پرشتاب وجود ندارد، مگر کاهش شدید ارزش پول ملی.
کاووسی درباره صندوقهای مبتنی بر طلا و نقره نیز هشدار داد و ادامه داد: این صندوقها روی کاغذ جذاب هستند، اما من بهشدت به آنها بدبینم. نظارت کافی وجود ندارد و بعید میدانم به ازای هر واحدی که فروخته میشود، طلای فیزیکی یا نقره واقعی در بانک کارگشایی نگهداری شود.
وی درباره ریسکهای این صندوقها رگفت: امکان دخالت دولت، محدودیت در نقلوانتقال، یا حتی دستاندازی به منابع این صندوقها وجود دارد. اینها ریسکهایی است که سرمایهگذار باید آنها را بپذیرد.
کاووسی در پایان گفتگو با خبرنگار گسترش نیوز تاکید کرد: در شرایط فعلی، مهمترین ترجیح برای حفظ ارزش پول، داراییهای فیزیکی است. چون بسیاری از ابزارهای مالی، چه داخلی و چه خارجی، در نهایت یک کاغذ هستند.
او حتی نسبت به رمزارزها نیز دیدگاه انتقادی دارد و میگوید: من با کریپتو هم مخالفم، چون با یک کلیک میتوانند دارایی شما را صفر یا بلوکه کنند. این ریسک کمی نیست.
